En Çok Kullanılan Programlama Dilleri

Bir programlama dili, geliştiricilerin bilgisayarla iletişim kurarak orada bazı uygulamalar yapmasını sağlayan araçtır. Bu doğrultuda yakın tarihten günümüze kadar teknolojinin kendini yenilemesiyle ve geliştirmesiyle farklı programlama dilleri doğmuştur. Öncelerinde çok az insan tarafından bilinen ve uygulanabilen bu diller, günümüzde daha fazla insan tarafından uygulanıp bir iş alanı hâline gelmiştir. Bu yönüyle programlama konusunda henüz bilgisi ve tecrübesi olmayan insanlar hangi programlama dilini öğrenmesi gerektiğiyle ilgili soru işaretleri içinde olabilir.

Programlama dilleri gerek ortaya çıkış biçimleri gerekse kullanım alanları açısından birçok farklılığı içerisinde taşır. Yazı içinde sizin de fark edebileceğiniz üzere tek bir programlama dilinin iyi ya da daha işlevsel olduğu söylenmez. Aksine her dil kendi içinde farklı özellikler barındırır ve bambaşka sorunları çözer, değer üretir. Bu yönlerine dikkat ederek programlama dillerinden biri üzerine odaklanabilir, kendinizi bu alanda geliştirmeye çalışabilirsiniz. Bütün dilleri bilmek zorunda değilsiniz ve hâlihazırda ne yapmak istediğinize karar verdiğinizde bu sizin için daha hızlı işleyen bir süreç olacaktır. 

Bu yazı içinde aşağıdaki soru işaretleri ele alınarak tartışılacaktır:

• Programlama dili nedir ve nasıl ortaya çıkmıştır?
• Programlama dilleri hangi açılardan sınıflandırılır?
• Programlama dilleri kaça ayrılır?
• Programlamanın tarihsel açıdan kullanım alanları nerelerdir?
• Programlama dilleri nasıl öğrenilir, nereden başlanılır?
• En çok kullanılan programlama dilleri nelerdir?

Programlama Dili Nedir?#

Programlama dili, belli başlı kurallara uygun şekilde geliştirilir ve algoritmalar aracılığıyla yazılır. Bu yönleriyle kalıplaşmış bir sistemi içererek programlama içinde ortak bir yapı inşa edilmesini sağlar. Aynı zamanda programlama dilleri çok sayıda olmalarıyla birbirlerinden bazı açılardan ayrılabilir. Fakat çok fazla olmalarına karşın günümüzde öne çıkan diller bellidir. Bu diller herkes tarafından daha kolay anlaşılabilen ve işleme dökülebilen diller olduğu için tercih edilmeleriyle öne çıkarlar.

Tarihsel açıdan ise programlamanın ilk ortaya çıkışı cebirin bulunmasıyla doğru yerdedir. 700’lü yıllarda Harezmi tarafından geliştirilen cebir, aradan geçen uzun bir zaman sonra Alan Turing tarafından formülüze edilerek test edilir ve programlama dillerinin temeli bu şekilde atılmış olur. Yalnızca bu iki isim dışında programlama dillerine katkı sağlayan, algoritmaların düzenlenmesi konusunda çalışmalar yapan farklı isimler de tarih sahnesinde vardır.

Programlama dilleri özelliklerine göre üç gruba ayrılır:

1. Alt seviye programlama dilleri#

Özellikle karmaşık bir düzene sahip olan ve detaylandırılması güç olan durumlarda alt seviye programlama dilleri kullanılır. Bu diller, bellekte çok az yer kaplamalarıyla ve hızlı çalışmalarıyla özellikle bilgisayarların ana dili olarak tanınırlar. Yorumlayıcı ve derleyici olmadığı için işlevsel olarak yüksek kapasitededirler. Aynı zamanda alt seviye programlama dilleri daha zor öğrenilir. Bu açıdan yaygın olarak kullanılmazlar.

2. Orta seviye programlama dilleri#

Alt seviye programlama dillerine göre anlaşılması daha kolay olan bu diller, birçok işletim sisteminde kullanılır. Bu diller kullanılırken geliştirici tarafından yordamlar içinde ayrıntılı bir şekilde tanımlamalar yapılmalıdır. Aynı zamanda alt ve yüksek seviye dilleri de orta seviye programlama dilleriyle yazmak mümkündür. C dili özellikle bu açıdan öğrenilmesi görece daha zor olsa da diğer düzeylere geçiş yapması yönüyle işlevseldir.

3. Yüksek seviye programlama dilleri#

Yüksek seviye programlama dilleri, bir çevirici olarak işlev gören dillerdir. Hâlihazırda yazılmış olan kodların makine diline çevrilmesini sağlar. Bu çeviricinin gerekliliği ise bilgisayar işlemcisinin (CPU) makine dilinde yazılmış olan işlemleri algılamasıyla ilgilidir. Bu çeviri işlemleri derleyicisi (complier) ile yorumlayıcı (interpreter) aracılığıyla gerçekleşir. 50’li yıllardan itibaren bu işlem uygulanır.

Programlama Dilleri Nasıl Öğrenilir, Nereden Başlanılır?#

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yazılım diline ihtiyaç daha da arttı. Özellikle bir istihdam alanı olarak da programlama dilleri ön plana çıkmaya başladı. Tüm bu gelişmelerden sonra insanlarda programlama dilini nasıl öğreneceklerine ve nereden başlayacaklarına dair sorular oluştu. Sıfırdan programlama dilleri öğrenmek isteyenler şu noktalarla başlayabilir:

Programlama dillerini araştırmak#

Programlama dillerini araştırarak öğrenme sürecine başlayabilirsiniz. Özellikle ne yapmak istediğinizi örnek aldığınız kişileri takip ederek ya da onlara sorular sorarak netleştirip bu dillerde özelleşebilirsiniz. Karmaşık dillerden başlamak yerine daha kolay uyum sağlayabileceğiniz dilleri tercih etmeniz süreklilik açısından önemlidir.

Yazılım öğrenme sürecinde bazı oyunlar da sizin bu dillere alışmanızı kolaylaştırabilir. Bu oyunlarla yapacağınız basit kodlama uygulamaları, sıfırdan öğrenenlerin pratik kazanmasını sağlayacaktır. Programlamada el pratikliği hem işi hızlıca yapmanızda hem de neyin neyden kaynaklandığını fark etmenizde etkilidir.

Alan seçmek#

Yazılımın birçok alanı vardır. Mobil, web ya da masaüstü gibi farklı alt alanlardan birine özelleşmeniz öğrenme sürecinizde etkili olacaktır. Alan seçimi yaptığınızda kafanızda bir netlik oluşacak, nasıl ilerlemeniz gerektiğiyle ilgili bir yol haritası çizebilecek ve mutlu olduğunuz bir şeyi yapıyor hâle gelebileceksiniz.

Alan seçimi yaparken YouTube gibi platformlar üzerinden bu alanla ilgili çalışmalar yapan kişilerin görüşlerini dinlemek, nasıl yaptıklarına dair videolarına bakmak ve eğitim için hangi kaynakların olduğunu araştırmak da önemlidir. Seçtiğiniz alanda çok az sayıda kaynak varsa ve tek başınıza öğrenecekseniz bunun için birkaç defa daha düşünmek iyi olabilir.

Çalışma süreci #

Hangi dilde yazmak istediğinize karar verip alan seçtikten sonra düzenli bir çalışma dönemi sizi bekliyor olacak. Düzenli bir çalışma planı yaratmak büyük hedeflere yönelik çalışma yapmak değildir; bazı noktalar belirleyip onlara ulaşmak, sonra buradan hangi noktaya gideceğinizi yeniden düzenlemektir. Aynı zamanda geldiğiniz noktaya kadar geçen sürenin verimliliğini kendiniz için değerlendirip üzerinden geçmeniz de iyi olacaktır. Bunun için not uygulamalarını kullanabilir, GitHub üzerinden kodlarınızı kaydedip ilerlemenizi kendiniz de görebilirsiniz. Aynı zamanda daha önce yazılan kodları incelemek de öğrenme sürecinize artı bir değer katacaktır.

Çalışma sürecinde bir diğer etkili nokta kod yazan birine eşlik etmektir. En başta taklit sonra yaratıcılık mantığı burada çok işlevseldir. Siz yazan kişiyi taklit ederek yazdıkça hem işin nasıl gerçekleştiğini hem de nelere dikkat etmeniz gerektiğini öğreneceksiniz. Özellikle teorik bilgi çalışırken pratikte uygulanan bazı noktalar gözden kaçabilir. Hem teorik bilgiyi hem de pratik bilgiyi aynı anda sürdürmek yazılım öğrenme sürecinde etkili bir yöntemdir. 

Topluluklara katılma#

Ulusal ve yerel alanda birçok yazılım geliştirici topluluğu vardır. Aynı zamanda video içerik olarak da ulaşabileceğiniz kişiler aktif olarak sosyal medya hesaplarında paylaşımlar yapar. Bu açıdan sizler de gerek Discord sunuculara gerekse Reddit gibi alanlarda sublara dahil olarak hem öğrenme sürecinizi destekler hem de sizin gibi insanlarla bir araya gelerek motivasyonunuzu artırabilirsiniz.

Bu topluluklar aracılığıyla yalnızca yazılım için değil farklı alanlar için de etkinliklere katılabilir, sosyal çevrenizi genişletebilir, hobilerinizi keşfedebilirsiniz. Freelance çalışma düzenini benimsemek istiyorsanız bu konuda hâlihazırda freelance çalışan kişilere ulaşarak bilgi sahibi olabilirsiniz.

Portfolyo geliştirme#

Programlama dillerini öğrenirken belirli bir aşamadan sonra portfolyonuzu oluşturup geliştirmeye başlamanız önemlidir. Bu konuda gerek öğrenme sürecinizde faydalandığınız içeriklerden gerekse dahil olduğunuz topluluklardan bilgi alarak nasıl oluşturmanız gerektiğini öğrenebilirsiniz. Portfolyo, özellikle iş alma süreçlerinizde önemli bir materyal olacaktır.

İşverenlerin portfolyonuzu istemesinin temel nedenleri kod yazma düzeninize bakmak ve dile ne kadar hâkim olduğunuzu anlamaktır. Hem sizin hem de işverenin açısından bu yetkinlik düzeyi önemlidir. Siz de kendinizi aşan ve sizi çok zorlayacak bir iş almamış, geldiğiniz noktaya kadar sahip olduğunuz bilgi ve tecrübeye göre işler almış olursunuz. 

En Çok Kullanılan Programlama Dilleri Nelerdir?#

En çok kullanılan programlama dillerine olan ihtiyaç, içlerinden seçim yapmanın güç olacağı bir sayıda programlama dilinin olmasından kaynaklanır. Yaklaşık 250’nin üstünde programlama dili vardır. Oluşturduğumuz listede sizlerin en çok işine yarayacağı, aktif olarak kullanılan dilleri sıraladık. Özellikle ilerlemek istediğiniz alana en uygun dili aşağıdaki listeden keşfederek öğrenme sürecine başlayabilirsiniz:

1. JavaScript#

İlk olarak 1995 yılında ortaya çıkan ve LiveScript olarak bilinen bu programlama dili, şu ana kadar en çok kullanılan yüksek seviye programlama dilidir. Neredeyse tüm web sitelerinin %97’si front-end tarafında bu dille yazılmıştır. Başlangıçta Java ile benzerliği nedeniyle ikisi birbirine çok benzetildi, fakat sonrasında tam olarak bağımsız bir dil hâline geldi. 

Önceden yalnızca web tarayıcısı geliştirmek amacıyla kullanılan JavaScript, şimdi web tarayıcısı olmayan uygulamalarda ve sunucu tarafı web sitesi dağıtımlarında aktif olarak kullanılan bir dildir. Yaygın kullanımı nedeniyle çok fazla eğitim videosu vardır. Bu alandaki çalışmaları incelemek için kaynaklar fazladır. 

2. Python #

Popüler dillerden biri olan Python, özellikle okunabilirliği sebebiyle sıfırdan başlayıp öğrenmek isteyenler için iyi bir dildir. Temel kullanım alanı web ve masaüstü uygulamalarının yapılması amacıyladır. Aynı zamanda 2D görüntüleme ve 3D animasyonlarının programlanması için de bu dil kullanılır. 

Pyhton oyun geliştirme süreçlerinde de aktif olarak kullanılan bir dildir. Vegas Trike ya da Toontown gibi yaygın olarak oynanan video oyunlar Pyhton dili ile yazılmıştır. Pyhton ayrıca hesaplamaların yapıldığı eğitim tabanlı sistemlerde ve YouTube ya da Instagram gibi uygulamalarda da kullanılır. 

3. Java #

James Gosling tarafından 1991’de geliştirilmeye başlanan Java, günümüze kadar gelen süreçte sanal makine içeren her işletim sistemine uyarlanabilirliğiyle yaygın olarak kullanılır. Bu uyarlanabilirliğin gerçekleşmesi için öncelikle Java’da yazılan kodlar Java derleyicisi tarafından derlenmelidir. Bunların her birine bytecode denir. Bytecodelar Java Sanal Dönüştürücü aracılığıyla işlenir ve bu sayede uyarlanabilirliği sağlanmış olur.

Java dilinin birçok kullanım alanı vardır:

• Web uygulamaları
• Mobil uygulamalar
• Veri toplama teknolojileri
• Gömülü sistemler
• Finans sektörü
• GUI (Graphical User Interface Grafiksel Kullanıcı Arayüzü) uygulamaları

4. Go#

Google tarafından 2007 yılında öne sürülen Go programlama dili; Google mühendisleri tarafından daha anlaşılır ve kolay öğrenilir bir dil yapma, diğer dillerdeki karmaşıklığın önüne geçme amacıyla tasarlanmıştır. Büyük, karmaşık ve birçok kişinin ortak çalışması gereken projelerde Go dili çok işlevsel olması nedeniyle tercih edilir. 

Günümüzde kullanım yerleri arasında Google, Dropbox, Medium, Facebook, Apple ve Twitter gibi birçok büyük şirket tarafından Go programlama dili aktif olarak kullanılır. 

5. PHP #

Açık kaynaklı programlama dillerinden biri olan ve 1990’da ortaya çıkan PHP, web sitelerinin %80’inin fazlasında kullanılır. Açık kaynaklı olması sebebiyle değiştirilebilir veya düzenlemelere gidilebilir bir sisteme sahiptir. Kullanım amacı çoğunluklar komut dosyaları yazmaktır. Bazı geliştiriciler masaüstü uygulamalar yapmak için de PHP uygulama dilini kullanır.

Çevrim içi topluluğa sahip olan PHP, bu yönüyle yeni başlayanlar tarafından tercih edilir ve kolayca öğrenilebilir. Birçok yazılımcı PHP’yi öğrenilmesi gereken bir dil olarak görür. Fakat diğer dillere göre daha az kullanıma sahiptir.

6. Kotlin #

Kotlin adasından ismini alan ve Java Sanal Makinesi tarafından çalışabilen Kotlin, statik programlama dillerinden biridir. Java programlama diline göre daha az ifade kullanılarak sade ve anlaşılır bir şekilde yazılır. Birçok uygulamada kullanılan Kotlin gittikçe daha da yaygınlaşır.

Diğer dillere göre daha kolay öğrenilebilmesi, Java ile uyumlu çalışabilmesi, daha az kod kullanılarak işleyebilmesi, Android dışında farklı platformlarla uyumlu olarak çalışabilmesi ve düzenlenmesi gibi özellikleriyle kullanım açısından Java’ya göre daha işlevseldir.   

7. C# #

C#, başka bir ifadeyle C Sharp, C ile C++ programlama dilleriyle uyumlu bir şekilde geliştirilen bir dildir. C# makine dili ve insan diline yakınlığı doğrultusunda orta seviye programlama dilleri arasında yer alır. Bu yönüyle öğrenilmesi ve kullanılması görece daha kolaydır. Nesne yönelimli programlama olduğu için düzenlenme veya değiştirilme gibi işlemlerde kolaylıkla yapılabilir. 

Microsoft Sanal Stüdyo tarafından sürülen C#, bu stüdyodan açılan yeni bir dosya ile "using" komutu aracılığıyla çalışır. C# diliyle; oyun tasarlama, konsol uygulamaları yapma, mobil uygulama geliştirme, web uygulamaları geliştirme, Windows form uygulamaları üretme gibi birçok işlem yapılabilir.

8. Ruby #

Ruby, yüksek seviye programlama dillerinden biridir. Bu yönüyle insanların anlayabileceği, makine diline uzak bir dildir. Aynı zamanda nesne yönelimli programlama dilleri arasındadır. Neredeyse tüm işletim sistemleri içinde çalışabilen Ruby, sözdizimi ve yapı olarak Pyhton ile benzerlik gösterir.

Hızlı olması ve hata bulmaları etkili olması nedeniyle geliştiricilere büyük avantajlar sağlar. HTTP, FTP ve OpenSSL gibi kütüphaneleri kullanıcılara sunar. Ruby ile yapay zekâ destekli uygulamalar, web uygulamaları, öğretici programlama eğitimleri gibi birçok alanda çalışılabilir.

9. C ve C++ #

Birçok programlama dilinin kökenini oluşturan C programlama dili, özellikle C# ve JavaScript’in gelişmesinde etkili olmuştur. Birçok geliştirici bu dilleri öğrenmek yerine daha çok Java, C# ya da Phyton gibi dillerin öğrenilme süreçlerine girer. Görece bu eylem geliştirici tarafında daha işlevseldir. Çünkü bu diller makine dostu programlama dilleridir ve yüksek performans gerektiren uygulamalarda kullanılır. 

C ve C++ dilleri kritik durumlarda daha fazla tercih edilen dillerdir. Örneğin Firefox ya da Adobe bu dilleri daha çok tercih eder. Ticari ürünlerde ve video oyunlarda özellikle bu diller kullanılır.

10. TypeScript #

TypeScript, adı üstünde bir yazıcı programlama dilidir. JavaScript programlarını yazmak amacıyla kullanılır. Bu dile ihtiyaç duyulmasının nedeni bazı JavaScript uygulamalarının karmaşıklığının ya da boyutunun büyük olmasından kaynaklıdır. Bu gibi durumlarda kodlama açısından verimliliği sağlar ve artırır.

TypeScript’e ihtiyacın olmasının bir diğer nedeni JavaScript’te yazılan kodun çalıştırılana kadar hatasının olup olmadığının bilinmemesidir. Yani JavaScript içinde derleme aşaması yoktur. TypeScript içinde bu aşamayı barındırır ve öncesinde hataların tespit edilmesini sağlar. Nesne yönelimli olduğu için kolayca anlaşılır ve düzenlemeler yapılabilir.